Vondst van de maand: Romeinse mantelspeld

Contact met het Romeinse Rijk

Bij Zwolle zullen de meeste mensen niet direct aan de Romeinen denken. De stad ligt een aanzienlijk stuk ten noorden van de limes, de grens van het Romeinse rijk. Toch worden er incidenteel vondsten gedaan die erop wijzen dat deze regio contact had met het Romeinse Rijk. Een mooi voorbeeld hiervan is een bronzen mantelspeld, in het Latijn fibula genoemd. De fibula werd met een metaaldetector op een akker in Haerst gevonden en dateert in de vroeg-Romeinse periode, tussen circa 12 v.Chr en 30 n.Chr.

Romeinse klederdracht

Je kunt fibulae zien als de voorloper van de moderne veiligheidsspeld. Ze werden op de schouder gedragen en dienden om de mantel vast te zetten. Mannen droegen doorgaans één fibula, terwijl vrouwen meestal een set van twee mantelspelden droegen.

Fibulae komen in zeer veel verschillende soorten en maten voor. Dit exemplaar is een kapfibula variant Nijmegen. Deze naam verwijst naar de kap bovenop de veerrol, het scharnierende deel van de mantelspeld. De veerrol en de naald zijn bij dit exemplaar verloren gegaan. Variant Nijmegen verwijst ernaar dat er in de regio van Nijmegen veel mantelspelden van dit type zijn gevonden. Dat betekent overigens niet per se dat het Zwolse exemplaar in Nijmegen is gemaakt.

Binnen het Romeinse Rijk komt dit type mantelspeld met name voor in het Midden-Nederlandse rivierengebied en in kleinere, maar nog steeds aanzienlijke hoeveelheden in Zuid-Nederland, Noord-België en het Duitse Rijnland. Buiten het Rijk zijn er meerdere gevonden in Groningen en Friesland en sporadisch ook elders, waaronder dus dit exemplaar uit Zwolle.

Inheems-Romeinse nederzettingen binnen de gemeente

Binnen de gemeente Zwolle kennen we nederzettingen uit de Romeinse tijd in Wijthmen, Boschwijk en Bikkenrade. De laatste van deze drie locaties is extra bijzonder, omdat hier ijzer werd geproduceerd. In lemen ovens werd moerasijzererts verhit om het ruwe ijzer (wolf) te scheiden van onzuiverheden (slak).

Het aardewerk van deze drie inheemse nederzettingen bestaat voornamelijk uit lokaal vervaardigd handgevormd aardewerk. In Wijthmen en Bikkenrade is daarnaast ook een kleine hoeveelheid Romeins importaardewerk gevonden dat op een draaischijf gemaakt werd. Dit wijst erop dat er handelscontacten waren met het Romeinse Rijk. De kapfibula past goed in dit beeld. Opvallend is wel dat de fibula minimaal 50 tot 100 jaar ouder is dan de drie nederzettingen. Misschien dat er bij toekomstige opgravingen in Zwolle ook bewoningssporen uit deze vroegere periode gevonden zullen worden.

Kom kijken!

De Vondst van de Maand is te zien in de Erfgoedhotspot in ANNO Stadsmuseum Zwolle. Meer weten? Bezoek dan de website www.anno.nl.

Tekst: Erfgoed gemeente Zwolle, Vincent van der Veen

Afbeeldingen

• Afb. 1 Boven- en zijaanzicht van de Romeinse kapfibula uit Haerst.
• Afb. 2 Tekening van een complete fibula van hetzelfde type. Bron: Portable Antiquities of the Netherlands (https://portable-antiquities.nl/pan/#/public/reference-type/01-01-05-01-02-01#01-01-05-01-02-01).