Vondst van de Maand: Steengoed kan uit Westerwald

Op dit moment staat Zwolle in het teken van de kunstenaarsfamilie Ter Borch; ‘Ter Borch, thuis in Zwolle’. Zo ook in de Erfgoedhotspot in ANNO Stadsmuseum Zwolle. De vele prenten en schilderijen gemaakt door leden van de familie Ter Borch geven een interessant beeld van hun leefwereld in de zeventiende eeuw in Zwolle. Schilderijen kunnen voor archeologen belangrijk zijn als middel om archeologische vondsten te dateren. Zo zijn met name de werken van Gerard ter Borch de Jonge en Gesina ter Borch een belangrijke bron. 

Jonge vrouw met een glas wijn en een brief in haar hand

Op het schilderij van Gerard ter Borch de Jonge zien we zijn halfzusje Gesina, herkenbaar aan haar rossige haren en kenmerkende Ter Borch-neusje, met een glas wijn en een brief in haar handen. Naast haar op tafel staat een kan met wijn van waaruit zij haar glas heeft gevuld. De kan is gemaakt van grijs steengoed en is voorzien van de voor de Westerwaldse traditie zo herkenbare kobaltblauwe verf. Op de kan zijn verder appliques aangebracht; op de hals in de vorm van een leeuwenmakser en op het lichaam van de kan zijn meerdere amandelvormige appliques in een regelmatig patroon aangebracht. Het schilderij is circa 1665 door Gerard vervaardigd.

Steengoed uit Westerwald

Dit type kan wordt gedurende de zeventiende eeuw door pottenbakkers uit de Duitse productieplaats Westerwald vervaardigd. Aan de hand van de wijze van decoratie kunnen deze kannen gedateerd worden in de eerste helft of in de tweede helft van de zeventiende eeuw. De oudste kannen hebben een versiering waarbij de maker naast het plaatsen van de leeuwenkop applique op de hals, tevens de klei heeft weggeguts en ingesneden. Verder zijn versieringen aangebracht door het plaatsen van stempels in de klei. De verschillende versieringen worden op het midden van het lichaam door aangebrachte banden gescheiden. Rond het derde kwart van de zeventiende eeuw wordt naast het leeuwenmasker op de hals, verder het gehele lichaam van de kan bedekt met ronde of amandelvormige appliques. Bij de opgraving van het scheepswrak BZN2 (Burgzand Noord) in de Waddenzee voor Texel zijn meerdere complete kannen met deze versiering aangetroffen. Van het scheepswrak is bekend dat deze is vergaan in de periode 1670-1675 waardoor de kannen heel exact te dateren zijn. De kan die door Gerard ter Borch de Jonge is geschilderd, is met een datering van 1665 een vroeg exemplaar.

Ter Borch thuis in Zwolle

De tentoonstellingen in Museum de Fundatie, Academiehuis Grote Kerk Zwolle en ANNO Stadsmuseum Zwolle lopen van 6 september 2025 tot en met 1 februari 2026. Ga voor meer informatie over ‘Ter Borch thuis in Zwolle’ naar www.visitzwolle.com.

Kom kijken!

De Vondst van de Maand is te zien in de Erfgoedhotspot in ANNO Stadsmuseum Zwolle. Meer weten? Bezoek dan de website www.anno.nl.

Tekst: Erfgoed gemeente Zwolle, Geertje Havers

Afbeeldingen

• Afb. 1 Jonge vrouw met een glas wijn en een brief in haar hand, Gerard ter Borch de Jonge, ca. 1665. (Finnish National Gallery Collection, Helsinki)
• Afb 2. Detail van de steengoed kan door Gerard ter Borch de Jonge (Finnish National Gallery Collection, Helsinki)
• Afb 3. Vondst van de Maand - Steengoed kan uit Westerwald, eerste helft zeventiende eeuw (Erfgoed gemeente Zwolle)
• Afb 4. Steengoed kannen uit het scheepswrak BZN2 (Nationaal Scheepsarcheologisch depot Batavialand)