De mooiste vondsten van Zwolle

Heel lang geleden, zo'n 200.000 jaar terug, vond de oudste gebeurtenis plaats waar we vandaag de dag nog de overblijfselen van kunnen zien: de een-na-laatste ijstijd. Uit deze tijd hebben we zelfs menselijke resten gevonden. We zien deze ijstijd nog steeds terug in het landschap rondom Zwolle. Daarnaast was deze tijd enorm belangrijk voor de gebeurtenissen die daarna kwamen. IJstijden zijn periodes in de geschiedenis van de Aarde waar het zo koud was dat het ijs van de Noord- en Zuidpool enorm kon groeien.

Het ‘ijs’ dat de ‘IJssel’ vormde

200.000 jaar geleden kwam het ijs van de Noordpool tot halverwege Nederland. Bovenop waar nu Zwolle ligt lag toen een rivier van ijs, dit noemen we een gletsjer. Het ijs schraapte over de bodem en zorgde ervoor dat de grond ophoopte voor en naast de gletsjer. Zo is de IJsselvallei ontstaan. Het opgehoopte materiaal vormde zich (onder andere) tot de Veluwe en de Holterberg, met daartussenin een lagere vallei waarin de IJssel ging stromen. Heb je je ooit afgevraagd waar die heuvels nou vandaan komen bij Hattem of Nijverdal? Dat is dus hierdoor. 

De eerste (gevonden) mensen

Deze IJstijd  zorgde ervoor dat de IJssel grotendeels ging stromen zoals we het nu zien. De rivier de IJssel is enorm belangrijk geweest in de ontwikkeling van ons gebied. Om de eerste tekenen te vinden van menselijke bewoning moeten we een enorme sprong maken naar zo'n 10.000 jaar geleden (ongeveer 7.000 jaar eerder dan de grote piramides van Egypte). Deze periode noemen we ook wel het neolithicum (een mooi woord voor galgje..). Uit deze tijd is niet veel gevonden, behalve een serie haardputten: kuilen in de grond voor een kampvuur.

Na deze 'oertijd' maken we een sprong naar de Romeinse tijd. Iedereen is  wel bekend met de term 'de Romeinen', of het nou door Asterix en Obelix komt of door de vele andere films en series. Het Romeinse rijk gebruikte de Rijn als grens. Toch waren de inwoners ten noorden van de Rijn (dus ook Zwolle) enorm belangrijk voor de Romeinen.

In deze grensregio woonden Germaanse stammen die werden 'geromaniseerd'. Zij leverde veel goederen zoals eten, ijzer en paarden aan de Romeinen. Rondom Zwolle waren er meerdere nederzettingen die op hoger gelegen zandruggen lagen (onthoud dit voor later). Het merendeel van de gevonden voorwerpen uit die tijd bestaat uit kleine huishoudelijke objecten als potten of spelden.

De Franken in Salland

Nadat het Romeinse rijk uit elkaar viel, kwam  de tijd van de Franken. Rond 1800 jaar geleden maakten de Salische Franken zich thuis aan de oevers ten oosten van de IJssel, hier komt de naam Salland ook vandaan. Deze naam is sindsdien gebruikt om de regio west-Overijssel aan te duiden, met Twente als het oosten. Helaas wordt er uit deze tijdsperiode weinig gevonden.

We springen nu weer een stuk verder in de tijd: naar de vroege Middeleeuwen, rond het jaar 1000. We weten niet precies wanneer Zwolle is ontstaan. We weten wel dat de stad begon als een nederzetting op een zandrug tussen de IJssel en de Overijsselse Vecht. Deze zandrug was een hoger gelegen plek in een gebied wat verder moeras was: dit soort plekken werden een 'Suolle’ genoemd. Dit is waar de stad 'Zwolle’ zijn naam aan te danken heeft.  De naam Zwolle werd waarschijnlijk tussen 800 en 1040 aan de stad gegeven. De oudste documenten die gevonden zijn waar Zwolle vermeld wordt komen uit 1040, dus we weten zeker dat de stad Zwolle toen moest bestaan. Op een kaart uit 1543 wordt Zwolle overigens nog op de oude manier Suol geschreven. 

De IJssel en Isala

Is het je trouwens ooit opgevallen hoe de namen ‘IJssel’ en ‘Isala’ zo op elkaar lijken? Ook dit is terug te vinden in onze geschiedenis. De naam ‘Isala’ is namelijk hoe de IJssel vroeger genoemd werd. Vandaar ook dat het ziekenhuis in Zwolle zo heet. Herinner je nog de Sallische Franken waar Salland zijn naam aan te danken heeft? Dit zijn dezelfde mensen als waar de naam ‘Isala’ vandaan komt. Over de jaren veranderde deze naam in de ‘Ysal’ en ‘Ysel’ en uiteindelijk dus de IJssel. Zo zie je maar weer, als je maar goed kijkt zie je over de geschiedenis terug.

Zwolle, de stad

In de middeleeuwen werd Zwolle steeds groter en belangrijker. In het jaar 1230 kreeg Zwolle stadsrechten. Vanaf dat moment mocht Zwolle zichzelf een stad noemen. Er gebeurde enorm veel in de middeleeuwen, je kan hier bijna een compleet  boek mee vullen.

Kasteel de Werkeren

In Stadshagen zijn resten gevonden van een kasteel. In het park de Stadshoeve werden resten gevonden van kasteel de Werkeren. Dit is het kasteeltje wat op de kaart in het vorige stukje is te zien naast Zwolle. Door de overblijfselen te onderzoeken weten we dat dit kasteel uit 1368 komt.

Niet veel later, ongeveer rond 1400, werd het kasteel afgebroken door Johan van Ittersum. Johan wou hier namelijk een havezate bouwen. Een havezate zit tussen een huis en een kasteel in. Niet zo groot als een kasteel maar wel grote muren en soms zelfs een gracht. Wat er toen precies gebeurde weten we niet, maar rond 1460 braken boze Zwollenaren deze havezate af, en binnen tien jaar stond er alweer een nieuwe havezate.

En nu?

Deze bleef er staan tot 1800, toen de havezate werd omgetoverd tot boerderij de Werkel. Deze L-vormige boerderij heeft er toen bijna 200 jaar gestaan, maar helaas brandde deze af in 2001. De resten zie je nu nog terug in het stadspark.

De stadsmuren zijn een prachtig stukje geschiedenis die we elke dag nog kunnen bewonderen. Op het moment dat Zwolle stadsrechten kreeg (in het jaar 1230) was bijna alles in de stad nog van hout. In 1234 besloot de roofridder Van Voorst Zwolle in brand te steken. Het was zo'n grote brand dat er maar 9 huizen overbleven.

De muren van steen

Op dat moment werd besloten om de stad op te bouwen met een sterker materiaal: steen. Toen ze toch al bezig waren werd er besloten om de muren rond Zwolle (wat nu alleen de binnenstad is) ook veel sterker te maken om de stad veilig te houden.

Er zijn nooit genoeg torens

Tussen 1300 en 1500 werd deze muur alleen maar sterker en groter. Op zijn sterkste punt had de stadsmuur 23 torens en 8 poorten. Hier danken verschillende plekken in de binnenstad hun naam aan: denk aan het Rodetorenplein en de Diezerpoort.

De Hanzesteden

De Sassenpoort was de grootste en deze kan je vandaag de dag nog in al zijn glorie zien. De Sassenpoort werd gebouwd om twee redenen: voor het beschermen van de stad en om te laten zien hoe rijk Zwolle was. Want meer geld betekende een grotere poort, en Zwolle was zeker rijk rond deze tijd. Zwolle was namelijk net deel geworden van de Hanzesteden.

Dit was een groep steden die door heel noord/west Europa veel met elkaar handelden. Dit gebeurde van België tot aan Engeland, langs Nederland en Duitsland helemaal tot aan Rusland. Hier in Nederland hadden we in totaal 22 Hanzesteden. Deventer en Kampen waren ook Hanzesteden, dus Deventer en Zwolle waren al rivalen ver voordat PEC Zwolle en de Go Ahead Eagles bestonden.

De Blauwvingers

Naast Deventer was Zwolle ook een rivaal van Kampen. Hier ontstond de oorsprong voor de term “blauwvingers”, de bijnaam van Zwollenaren. Toen in Zwolle de kerk afbrandde, moest Zwolle de kerkklok die er hing, verkopen. Kampen wilde deze wel kopen, zolang zij mochten bepalen hoe ze gingen betalen. Om Zwolle dwars te zitten besloten ze om te betalen in wat toen “vierduitstukken” werden genoemd.

Deze koperen munten waren ongeveer 2.5 cent per stuk waard en het was een hels karwij voor de Zwollenaren om deze allemaal te tellen. Omdat koper een blauwe kleur afgeeft, zouden hun vingers hier blauw van zijn geworden. Vroeger werd deze naam als een soort van een scheldnaam voor Zwollenaren gebruikt, maar nu dragen we deze naam met trots.

We kunnen het niet over geschiedenis en archeologie hebben zonder het te hebben over onze Hermen. In 2010 werd er bij een archeologisch onderzoek in Zwolle een skelet aangetroffen. Deze opgraving was op de hoek van het Spinhuisbredehoek en de Menno van Coehoornsingel, ook wel bekend als ‘de Twaalf Apostelen’ (vlakbij theater de Spiegel). Al snel dachten de archeologen dat deze persoon vermoord was.

De polsen waren aan elkaar gebonden en op de schedel leek hard geslagen te zijn, hiermee werd dit de eerste moordzaak van Zwolle. De persoon van wie deze overblijfselen waren werd Hermen genoemd. Uit onderzoek is gebleken dat Hermen leefde tussen 1316 en 1440. Hermen was een jonge man tussen de 22 en de 24 jaar oud en is om het leven gekomen door een harde klap op het hoofd.

Hermen zijn laatste rustplaats

In Waanders in de Broerenkerk, niet al te ver van waar Hermen gevonden is, is zijn laatste rustplaats nagemaakt.. Onder een glazen plaat in de vloer van de kerk ligt een graf zoals Hermen er in zijn laatste momenten erbij heeft gelegen. En op de bovenste verdieping is zelf een levensechte namaak van Hermen gemaakt. Dus als je Hermen zelf nog wilt zien kan dat hier.