Vondst van de maand: Prehistorische werktuigen van gewei

Een toevalsvondst

Bij zandzuigen in de uiterwaarden van de IJssel bij Spoolde werden in 1961 verschillende stukken gewei gevonden. Bij bestudering van de stukken bleek dat een deel van de fragmenten bewerkt was en dat het ging om prehistorische werktuigen. De werktuigen dateren in de nieuwe steentijd (neolithicum), in de tweede helft van het vierde millennium v.Chr.

Edelhert

Verreweg de meeste van de werktuigen zijn gemaakt van het gewei van het edelhert. Daarnaast werden enkele geweifragmenten van de eland, de ree en één fragment van het rendier gevonden.

Geweien groeien ieder jaar opnieuw aan en worden aan het einde van de winter afgeworpen. Tijdens het groeien is het gewei met huid bedekt en wordt het gevoed door bloedvaten die door het gewei heenlopen. Groeiend gewei is te zacht om er voorwerpen van te maken. Rond de zomer is het gewei helemaal volgroeid. De bloedvaten sterven dan af en de huid begint los te laten. Het gewei is dan ook stevig genoeg om te bewerken.

Van gewei tot werktuig

Op sommige van de werktuigen zijn nog bewerkingssporen zichtbaar waaraan valt af te leiden hoe ze zijn gemaakt. Met een scherp stuk vuursteen werd de harde buitenste laag van het gewei weggekapt, waarna de spongieuze kern werd gebroken. Soms werd het gebroken uiteinde hierna nog geglad. Afhankelijk van de toepassing werd – opnieuw met vuursteen – een gat in het gewei geboord om er een steel aan te bevestigen. 

Waarvoor dienden de werktuigen?

Er zijn in Spoolde verschillende typen gereedschap gevonden. Hier afgebeeld zijn twee soorten: een basisbijl en een oogtakbijl. De namen verwijzen naar het deel van het gewei waaruit ze zijn vervaardigd. Basis verwijst naar de ‘hoofdstam’ van het gewei en oogtak naar de onderste vertakking hiervan.

Hoewel dergelijke werktuigen normaliter bijlen worden genoemd, zijn ze te zacht om er een boom mee om te hakken. Hiervoor werden stenen bijlen gebruikt. 

Sommigen opperen dat de werktuigen onder andere konden worden gebruikt bij het maken van boomstamkano’s. De kern van de boomstam werd hierbij verbrand, waarna de zachte houtskool kon worden weggekapt. De uiteindes van de zogenaamde basisbijlen zijn dikwijls glad gesleten, wat doet vermoeden dat ze ook als hamer werden gebruikt. Een laatste mogelijkheid is dat ze werden gebruikt voor het bewerken van het land. De nieuwe steentijd is namelijk de periode waarin de landbouw op gang begint te komen.

Kom kijken!

De Vondst van de Maand is te zien in de Erfgoedhotspot in ANNO Stadsmuseum Zwolle. Meer weten? Bezoek dan de website www.anno.nl.

Tekst: Erfgoed gemeente Zwolle, Vincent van der Veen

Afbeeldingen

• Afb. 1. Prehistorische werktuigen van gewei uit Spoolde. Onderaan een oogtakbijl, daarboven twee soorten basisbijl (Erfgoed Zwolle).
• Afb. 2. Tekening van het linker gewei van een edelhert met benaming van de verschillende onderdelen (voormalige Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek).